Smok do podeptania czyli magiczne gusła medyczne

Z pewnością fani Terry’ego Pratchetta wiedzą, iż smoki Świata Dysku nie są tymi wielkimi potworami znanymi z opowieści fantasy, a nawet wręcz odwrotnie: to stworzenia wielkości małego ratlerka (choć nie tak okrutnie paskudne w swym wyglądzie i hałaśliwości), przy których trzeba ciągle uważać, aby ich nie zdeptać. Idąc ulicą Nankiera, tuż przed siedzibą najstarszego wrocławskiego smoka, nawet nie zauważa się, że nagle pod naszymi stopami znajduje się… smok. Na dodatek jest on tak płaski, że zastanowić się należy czy właśnie nie przyczyniliśmy się do nadania mu takiego właśnie kształtu.

Tablica upamiętniająca epidemię dżumy we Wrocławiu w 1633 roku

Oczywiście to nie zdeptany smok, a jedna z tablic stanowiących część ścieżki historii obrazujących najważniejsze wydarzenia w historii Wrocławia. Zaintrygowany, od razu zacząłem przeszukiwać historię miasta aby znaleźć, jakie to smocze wydarzenie zdarzyło się w 1633 roku.

Niestety, że zdarzenie z tego właśnie roku żadnego związku ze smokami nie ma, jednak ciężko tu nie mówić o fantastyce, skoro odprawiano magiczne gusła zobrazowane na wspomnianej tablicy. Wydarzeniem tym jest oczywiście wielka epidemia, która to nawiedziła i zdziesiątkowała Wrocław. Choć historia Wrocławia odnotowuje także inne ataki dżumy (rok 1542, 1568, 1585), to epidemia z 1633 roku pochłonęła najwięcej ofiar – ponad 13 tysięcy. Zapewne właśnie to wydarzenie natchnęło Andrzeja Ziemiańskiego do umieszczenia w Achai wątku epidemii unoszącej się w mieście Troy. I podobnie jak w opisach Ziemiańskiego, tak i w opisach średniowiecznych kronikarzy odnajdujemy ślady ptasich masek. Bo jak słusznie zauważono w ówczesnych czasach, w przeciwieństwie do znanej nam  współcześnie epidemii ptasiej grypy, straszliwa dżuma zabijająca zarówno ludzi, jak i zwierzęta, całkowicie omijała ptaki. Wierzono, iż ptaki latając w powietrzu, unoszą się ponad trzebiącą miasta zarazą. Tak więc co bogatsi ludzie (a także lekarze zmuszeni udać się pomagać chorującym) przywdziewali maski ptaków aby w ten sposób zmylić chorobę i pokazać, że ich powinna zostawić w spokoju. Oczywiście, jak to w średniowieczu, nie obywało się bez palenia wszystkiego co się da na stosach, tak więc na obrzeżach terenów objętych zarazą paliły się wielkie ogniska, choć te akurat zabobony możemy uznać przy obecnych stanie wiedzy za słuszne, choć mało skuteczne. W końcu ogień oczyszcza – także powietrze z bakterii, choć wciąż wiele z nich nie przejdzie przez żar ognia.

Maska lekarza udającego się na tereny
zagrożone dżumą, źródło: Wikipedia

Te magiczne gusła praktykowano w średniowieczu zarówno przed, jak i po epidemii w Breslau aż do końca XIX wieku, kiedy to zidentyfikowano podłoże choroby i sposoby jej przenoszenia.

Zastanawiać jedynie może, czemu to często za symbol dżumy uznaje się maski przypominające czaszkę konia lub innego zwierzęcia z wysuniętym pyskiem, skoro i one padały ofiarami zarazy. Gdy jednak poszukać trochę więcej informacji, to odnaleźć można stare stroje ochronne i okazuje się, że maski te często przypominały głowę kruka, z długim dziobem w którym umieszczano ochronne olejki, chroniące raczej przed fetorem rozkładających się ciał niż przed samą chorobą. Nie zawsze udolnie wykonane maski w połączeniu z nie zawsze dokładnymi późniejszymi ich odwzorowaniami przez artystów sprawiły, że maski te faktycznie zaczęły przypominać czaszkę konia a nie dziób kruka.
PS. Nie omieszkałem oczywiście sprawdzić, jak zaprezentowana została opisywana niedawno ognista obrona Wrocławia w 1241 roku. I trzeba przyznać, że odpowiadająca jej tablica tak mi się spodobała, że od razu uzupełniłem obrazek we wpisie o błogosławionym Czesławie od ognistych kul.  

Błogosławiony Czesław od ognistych kul

Błogosławiony Czesław Odrowąż,
witraż w oknie kościoła im. Św. Bonifacego we Wrocławiu

Błogosławiony Czesław Odrowąż, patron Wrocławia. Choć swą sławę zawdzięcza ognistym kulom, to swą przygodę z żywiołami zaczął już wcześniej. Rozpoczął od Ziemi – wędrując pieszo po Dolnym Śląsku. Już wcześniej nawoływał do poprawy życia i pokuty, wielu przekonując do porzucenia drogi grzechu i nieprawości. Gdy już niejednego Dolnoślązaka do bogobojnego życia przekonał, trafił do stolicy tego regionu, aby osiąść w mieście opanowanym przez rzekę, która w wodne kleszcze objęła Wrocław. Tu założył dominikański klasztor, a ile tylko sił mu starczało, tyle ich na modlitwy, nabożeństwa i kazania poświęcał, ni chwili wytchnienia sobie nie dając. Po nocach wszystkie swoje wolne chwile na rozważania, modlitwy i samobiczowanie zużywał.
Docenił Pan jego starania, i nad wodnym żywiołem dał mu zapanować. Gdy dziecię jakie młode Odra pochłonęła, choć dni już siedem minęło, przed oblicze Czesława przyniesione zostało. Takoż i padł on przed nieżywym dziecięciem na kolana, i ku Bogu skierował swe modły żarliwe. A gdy czas już odpowiednio długi do Boga swe prośby kierował, powstał i dziecku także poczynić kazał. I oto pacholę wstało, żywe i zdrowe jak dawniej.
Lecz nie na tym jego przypadki z wodą się kończą. Razu pewnego, gdy Odra wzburzona wielce była, przewoźnicy wszelacy z rzeki się wynieśli, aby łodzi swych w burzy tej nie potopić. I potrzebował Czesław na drugą stronę się udać, jednak nie było komu go tam przewieźć, a widać mostów zbyt wiele wtedy nie było. Innego rozwiązania nie widząc, niczym Eliasz czyniąc, rzucił Czesław płaszcz swój na wodę, po nim następnie na drugi brzeg przechodząc
Widać nie na uratowaniu jednego dziecięcia rola Czesława się kończyła, bo niczym w Księdze Hioba, zesłał Pan na Polskę hordę Mongołów. Niejedno miasto oni spustoszyli roku pańskiego 1241-ego, niejednego człowieka zabiły ludy pogańskie. I zdobyli oni kolejno Sandomierz, Tursk (gdzie Polacy klęskę sromotną ponieśli), Kraków, Opole. Nie próżnowali jednak Polacy i woja mnóstwo na Dolnym Śląsku gromadzili. Mimo to, wystraszeni mieszkańcy sami opuścili miasto, uprzednio je podpalając, aby najeźdźcy korzyści zbyt wielkich ze zdobyczy nie mieli. Obrońcy jednak nie rozpierzchli się po okolicznych wioskach, a bronić się postanowili we wrocławskim zamku. Wśród nich i Czesław Odrowąż był, aby namaszczeń wszelakich, błogosławieństw i wsparcia duchowego im udzielać. Gdy już żywności zapasy, a i stan liczebny wojska mocno przetrzebione zostały, sromota w serca obrońców się wdarła, i do Czesława Odrowąża z prośbą o ratunek się udali. Takoż więc i Czesław na kolana padł, modląc się i o pomoc w walce z poganami Boga prosił, a Pan próśb tych usłuchał. I tu miejsca ustąpić muszę mistrzowi kronikarskiemu, Długoszowi Janowi, i słowa przytoczyć jego muszę, bo któż lepiej cud ten w słowa ubierze?



Tablica upamiętniająca ognistą obronę
na jednej z tablic ścieżki historii Wrocławia (plac Nankiera)

Tatarzy zaś, zastawszy miasto spalone i ogołocone zarówno z ludzi, jak z jakiegokolwiek majątku, oblegają zamek wrocławski. Lecz gdy przez kilka dni przeciągali oblężenie, nie usiłując zdobyć [zamku], brat Czesław z zakonu kaznodziejskiego, z pochodzenia Polak, pierwszy przeor klasztoru św. Wojciecha we Wrocławiu /.../, modlitwą ze łzami wzniesioną do Boga odparł oblężenie. Kiedy bowiem trwał w modlitwie, ognisty słup zstąpił z nieba nad jego głowę i oświetlił niewypowiedzianie oślepiającym blaskiem całą okolice i teren miasta Wrocławia. Pod wpływem tego niezwykłego zjawiska serca Tatarów ogarnął strach i osłupienie do tego stopnia, że zaniechawszy oblężenia uciekli raczej niż odeszli.

Jan Długosz, Roczniki Królestwa Polskiego

I tak to kanonik nasz, Czesławem Odrowążem zwany, sławę ogólnopolską zyskał, już po wsze czasy błogosławionym Czesławem od kul ognistych się stając. Aby jednak wdzięczność podkreślić, miasto Wrocław patronem swym go obrało, i co rok z dumą obchodzi rocznicę jego śmierci – a dziś akurat 770-ta wypada.

Niestety, są i tacy którzy próbują odebrać sławę naszemu obrońcy. Niektórzy twierdzą, że owe ogniste kule, to jedynie wynik ograniczonego postrzegania militarnego wykorzystania prochu, "tajnej broni Tatarów". Jednak jakże skojarzyć wspomniane kule ogniste z opisywanymi później przez Długosza (przy okazji bitwy pod Legnicą) zjawiskami magicznymi w postaci "pary, dymu i mgły o tak cuchnącym odorze"? I jakże by sugerować, że Tatarzy wystraszyliby się swojej własnej broni, a nie bali się nie znający jej chrześcijanie? Zresztą, jak jeszcze nie miałbym wątpliwości przy parze i dymie, tak czy za znak boży uznać by mogli rozsianie strasznego, nieziemskiego wręcz fetoru?

Raczej ku innej hipotezie dąży L.U.C. w swoim teledysku "Kosmostumostów". Jak zwykle w tym teledysku, wszystkie ważne zjawiska wyjaśniane są przy pomocy... wizyty kosmitów. Oczywistym chyba jest, że tym razem przybysze z obcych to nie inwazja Mongołów, ale właśnie tajemnicze siły wspomagające obrońców Wrocławia.



Henryk Pobożny walczący z Tatarami, źródło: teledysk Kosmostumostów, L.U.C.

„I tak tysiące lat okręty wbijały się w Biskupin i Ostrów
kawałki konstruk-cji przerobiono na kładki po prostu
działo się wiele dziwnych rzeczy jak w VI serii lostów
Henio Pobożny niczym kostuch
poparty ufo bił Tatarów na raz po stu”
L.U.C, Kosmostumostów

Dali we Wrocławiu

Salvador Dali, Koń trojański

Rzeźba Salvadora Dali’ego już dawno temu przyjechała do Wrocławia. Wiele lat stała w Arkadach Wrocławskich, gdzie służyła za czasozaginacz dla wszystkich klientów galerii handlowej. Gdy powstał Sky Tower, przeniesiona została na miejsce docelowe i teraz wita wszystkich klientów kolejnej galerii.  I choć sama już ta rzeźba tak znakomitego artysty stanowi ogromną atrakcję dla miasta, to myliłby się ten, kto myśli że na tym kończą się powiązania surrealisty z Wrocławiem.

Choć to ledwie powiązanie tymczasowe, to zdecydowanie nie można pominąć wystawy grafik Salvadora Dalego w Centrum Kultury Zamek w Leśnicy. Choć najbardziej znane dzieła tego artysty to wielkie obrazy i rzeźby, to wystawa przedstawia zdecydowanie dzieła mniejszego formatu, choć wcale nie mniejszego kunsztu. Przedstawiane tu grafiki to głównie ilustracje do książek. I choć początkowo Dali wzbraniał się przed litografią jako techniką zbyt „mechaniczną”, odbierającą sztuce jej duszę, to po prezentowanych dziełach widać, że później artysta nie dość, że nie wzbraniał się przed stosowaniem tej sztuki to wręcz odwrotnie, wpadł w twórczy szał równie wielki, co przy technikach malarskich czy rzeźbiarskich.



Salvador Dali, Horseman



Trzeba też przyznać, że i dobór ilustrowanych książek bliższy jest fantastyce niż mędrca szkiełku i oko. Opis wystawy na stronach Zamku rozpoczyna Don Kichote – zbłąkany, a właściwie raczej szalony rycerz, w której to książce Cervantes przy pomocy walk z wiatrakami i stadami owiec alegorycznie przedstawia walkę ze złem.

Hiszpański szlachcic przemierza świat w poszukiwaniu przygód, walczy z niesprawiedliwością i ceni to, co piękne i prawdziwe. Ideały i bujna wyobraźnia sprawiają, że stada owiec to dla niego hordy wrogich armii, a wiatrak zamienia się w przerażającego olbrzyma. Don Kichote – bohater powieści Miguela de Cervantesa, to postać znana dziś każdemu.  Utożsamiany z romantycznymi wzorcami, heroizmem i nieustępliwością, a przede wszystkim walką wybujałej fantazji z racjonalnym rozumem,  stanowi bezdyskusyjny topos w literaturze i sztuce.

Cytat z opisu wystawy na stronach CK ZAMEK

 



Salvador Dali - Koń wiosenny



Widać Dali lubił podróże na pograniczu szaleństwa (a przynajmniej ich literackie odpowiedniki)  bo kolejną zobrazowaną przez niego książką staje się   „Boska Komedia” Dantego Alighieri. I choć książka opowiadająca o wędrówce przez Piekło, Czyściec i Raj jest pełna fantazji, to autor nie odtwarza wiernie poszczególnych pieśni, ale pobudza swą wyobraźnię do scen jeszcze bardziej surrealistycznych. I tu nie kończy się granica jego wyobraźni, bo kolejnym zobrazowanym przez niego dziełem staje się Biblia.

I nawet tak prozaiczna tematyka jak konie, w jego wykonaniu przestają wyglądać tak, jak w otaczającym nas świecie. I nawet nie mówię tu o dobranej kolorystyce, jak chociażby róż czy zielono zabarwiona żółć, lecz o sposobie malowania. W czasie gdy większość malarzy malując swe dzieło tworzą kolor podstawowy przedmiotu, na nim nakładając kolejne coraz ciemniejsze warstwy cienia, tak u Dali’ego daje się zauważyć tego odwrotność – na kolor bazowy nakłada coraz to kolejne warstwy światła. I choć artyście trzeba przyznać, że plamy światła pojawiają się dokładnie tam, gdzie pojawiają się one w realnych modelach, to jakże odmienne podejście do tematu daje zaskakujący wynik, a przedstawiany koń wygląda nad-realistycznie i fantastycznie, choć nie ma w nim żadnych elementów nie odpowiadających realnemu koniowi.

Gdyby próbować wyróżnić cechy charakterystyczne wszystkich zaprezentowanych dzieł Dali’ego, początkowo trudno w ogóle mówić o podobieństwach. Jedne – pełne surrealistycznych kształtów i postaci, inne nierealne ze względu na swą  kolorystykę, a tuż obok nich postaci pozornie całkiem naturalne. Trudno mówić o jednym stylu tworzenia, bo obok „wirującej kreski”, obok „malarstwa pociskowego” znajdujemy klasyczne malarstwo pędzlem, obok obrazów prawie pustych i pełnych tła znajdujemy grafiki szczelnie wypełniające obszar całego dzieła. Jednak co łączy wszystkie te dzieła, to ekspresyjne szaleństwo i deliryczna wyobraźnia bijące z każdego z dzieła, sprawiające, że każde z nich głęboko zapada w widza.

Salvador Dali, Święty Jerzy i smok

 PS. Choć co prawda na wystawie wspomina się o grafikach wystawionych także w Sky Tower, to ten obszar wystawy najlepiej chyba sobie jednak odpuścić. Choć  galeria wciąż zieje pustkami, to odnalezienie w tej nicości korytarzy drugiej części wymaga nieziemskiej determinacji.  A gdy wreszcie Wam się to uda, to zobaczycie pięć rachitycznych stojaków, chyba ze strachu trzymających się w kupie, a sposób ich ekspozycji nie dość, że nie zachęca do podejścia do nich, to w jakiś nieodparty sposób omamia umysł tak bardzo, że oczy bronią się przed dostrzeżeniem obrazów pokazanych w stojakach – mózg odbiera w tym miejscu jedynie nie wiadomo czemu służące stojaki. Tak więc z jednej strony podziękować należy Leszkowi Czarneckiemu i jego spółce LC Corp. za konsekwentne pociągnięcie tematyki twórczości Salvadora Dali i zasponsorowanie wystawy w zamku, jednak z drugiej nasuwa się nagana, że tak niedbale i niemrawo próbuje pokazać swą działalność jako lokalnego mecenasa sztuki.  

PS.II. I choć na wystawie byłem dokładnie tydzień temu, to różne dziwne zbiegi okoliczności sprawiły, że artykuł piszę ten dopiero dziś. I nie byłoby w tym nic dziwnego gdyby nie to, że akurat dziś wypada 150-ta rocznica urodzin Gustava Klimta, malarza równie usilnie uciekającego od realistycznego malarstwa, co opisywany dziś Salvador Dali.

List gończy za Obcym. Obszar poszukiwań: Helios przy Magnolii

List gończy

To się musiało zdarzyć. Kolejny z Obcych, który przybył do miasta, usłyszał co porabia się z jego pobratymcem. O tym, że Predator znęca się nad jego współplemieńcem, a ofiara ze strachu ciągle siedzi pod stołem. Choć straże u Wartaczy są ostre, to jednak nowemu Obcemu udało mu się uciec z obecnego, strzeżonego legowiska i wyruszył na poszukiwania. Pragnął z łowcy zrobić zwierzynę. Do tej pory nie udało się odnaleźć zbiega, choć chodzą pogłoski, że pomylił kina i choć co prawda trafił do Heliosa, to nie do tego na Kazimierza Wielkiego, ale do Magnolii.

UWAGA!!! 

ROZDRAŻNIONY OBCY
 MOŻE BYĆ NIEBEZPIECZNY DLA OTOCZENIA!

Zbieg w pełnej okazałości

Łowcom nagród, emocji i wrażeń zaleca się noszenie ze sobą stale broni, aby go obezwładnić lub zabić (szczególnie skuteczne są wszelkie fotoaparaty z fleszem, gdyż podobno każde zdjęcie odbiera potworowi kawałek duszy). Mile widziane celuloidowe rolki filmowe do spętania niebezpiecznego potwora.

Cywilom zaleca się omijanie Centrum Handlowego Magnolia szerokim łukiem do poniedziałku, na kiedy zaplanowana jest profesjonalna akcja poszukiwawczo-pojmawcza, z udziałem właściciela. O ile nie zostanie złapany wcześniej przez łowców nagród, czego bardzo życzymy wszystkim fanom Wrocławia Fantastycznego.

Celem łatwiejszej identyfikacji zbiega, załączamy zdjęcia podejrzanego otrzymane z policji.

PS. Informujcie, gdyby udało Wam się go napotkać, redakcja bloga pozostaje w kontakcie z policją celem przyspieszenia momentu, kiedy ulice Wrocławia Fantastycznego znów będą bezpieczne od wszelkich fantastycznych potworów.